بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام سال 91-92 3 4 2 1 رقیه چناري آزیتا نوروزي رحیم طهماسبی 2 1 دانشجوي کارشناسی ارشد آموزش بهداشت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بوشهر بوشهر ایران استادیار گروه آموزش بهداشت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بوشهر بوشهر ایران پزشکی بوشهر بوشهر ایران نویسنده پاسخگو: azitanoroozi@yahoo.com چکیده زمینه و هدف: حملات شیمیایی گذارد و روابط اجتماعی آسیبدیدگان را نیز 3 استادیار گروه آمار زیستی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم 4 مرکز تحقیقات بیوتکنولوژي دریایی خلیج فارس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر بوشهر ایران در جنگ میتواند آسیبه يا کوتاه مدت و بلند مدت فردي خانوادگی و اجتماعی بر جاي در مقایسه با مردم عادي محدود نماید. لذا هدف از این مطالعه بررسی رابطه حمایت اجتماعی با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام در سال 1391-92 بود. مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی کلیه جانبازان شیمیایی سطح متوسط و شدید تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام به صورت تمام شماري مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات توسط پرسشنامههاي استاندارد رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت و حمایت اجتماعی ادراك شده چند بعدي (خانواده دوستان افراد مهم) جمعآوري گردید. ابزارها از پایایی و روایی مطلوبی برخوردار بودند. معیار ورود درصد جانبازي با سطح متوسط و شدید و توان جسمانی کافی جهت پاسخگویی به سو الات و معیار خروج نیز عدم همکاري فرد و نداشتن سکونت داي م در استان ایلام بود. پس از جمع آوري اطلاعات دادهها توسط نرمافزار آماري SPSS ویرایش 20 و با استفاده از آزمونهاي آماري ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی تجزیه و تحلیل شد. نتایج: اطلاعات 239 جانباز مورد بررسی نشان داد که کلیه آنها مرد و میانگین سنی آنها ±8.87 51.17 بود و بین تمامی زیر مقیاسهاي حمایت اجتماعی با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت و زیر مقیاسهاي آن ارتباط معنادار وجود داشت (0.05>p ( و از بین ابعاد حمایت اجتماعی بالاترین همبستگی (0.391=r) و کمترین همبستگی (0.367= r) را با رفتارهاي ارتقاء دهنده نشان داد. کل مدلهاي رگرسیونی بین زیر مقیاسهاي حمایت اجتماعی با ابعاد رفتار ارتقاء دهنده سلامت معنادار بودند. بحث: بین حمایت اجتماعی بویژه با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت ارتباط وجود دارد لذا در طراحی برنامههاي آموزشی توصیه میشود تا از دوستان به عنوان یک منبع حمایتی استفاده شود. کلیدواژهها: رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت حمایت اجتماعی جانبازان شیمیایی ایلام تاریخ دریافت: /92/3 1 تاریخ پذیرش: 92/3/12 مجلهي علمی- پژوهشی طب جانباز سال ششم شماره بیست و یکم (پاییز 1392)
رقیه چناري و همکاران 2 مقدمه حملات شیمیایی در جنگ میتواند آسیبهاي کوتاه مدت و بلند مدت فردي خانوادگی و اجتماعی بر جاي گذارد. وسیعترین حملات شیمیایی که تاکنون روي داده در جنگ هشت ساله (1980-1988 ( ایران و عراق بود (1). در این رابطه برآورد اپیدمیولوژیک نشان داد که حدود 110000 مجروح شیمیایی در طی جنگ میان ایران و عراق بر جاي مانده است که چه بسا به دلیل عوارض ناشناخته و دیررس گازهاي شیمیایی آمار یاد شده متغیر و سیر صعودي داشته باشد. پژوهشها نشان داده که تماس با عوامل شیمیایی در بازماندگان با ابتلاي جدي به بیماريهاي بلند مدت همراه بوده است (2). در مطالعات مختلف انجام شده روي مصدومین شیمیایی علایم روانی در بیش از 90 درصد جانبازان شیمیایی و در مطالعهاي دیگر اختلالات اضطرابی در 57 درصد جانبازان شیمیایی گزارش شده است (3). به عبارتی عوارض ناشی از گازهاي شیمیایی سبب ایجاد محدودیتهایی در فعالیتهاي معمول زندگی انجام وظایف شغلی و مشکلات روحی شده و به نظر میرسد در موارد زیادي روابط اجتماعی آسیبدیدگان را در مقایسه با مردم عادي محدود نماید (4). تحقیقات جامعهشناسی و علوم رفتاري حاکی از آن هستند که محیط اجتماعی و اقتصادي تا ثیر زیادي بر کیفیت زندگی در افراد و بویژه در گروههاي آسیبپذیر از جمله جانبازان دارد ( 5 ).حمایت اجتماعی به عنوان یکی از روشهاي مقابلهاي عاطفهنگر داراي قدرت تا ثیر بر کیفیت زندگی بوده (6) و به عنوان نوعی مبادله منابع بین حداقل دو نفر به عنوان فراهمکننده و دریافتکننده جهت افزایش رفاه دریافتکننده تعریف شده است (7). در واقع حمایت اجتماعی نوعی احساس ذهنی در مورد تعلق پذیرش و دریافت یاري در شرایط مورد نیاز است و میتوان گفت مقیاسی از برآورده کردن نیازهاي احساسی رضایت تعلق و امنیت براي دیگران میباشد (8). شناسایی حمایت اجتماعی درك شده در بیماران میتواند در ارتقاي رفتارهاي سازگاري آنها مو ثر باشد و حمایتهاي محیطی متناسبی را براي آنان فراهم نماید. بررسی حمایت اجتماعی از طریق ارزیابی دیگران به عنوان منبع صورت میگیرد و از منابع متعددي نظیر I همسر خانواده و دوستان دریافت میگردد (9). نیومن III II استراك رایت IV و رایس بیان میکنند که حمایت اجتماعی اثر مستقیمی بر شکایات جسمانی افراد داشته و افراد داراي حمایت اجتماعی بالا حتی در صورت تجربه حادثه ناگوار در مقابل بیماري کمتر آسیبپذیرند (10). وجود حمایت اجتماعی در افراد میتواند باعث کاهش بیماريهاي قلبی ( 11 و 12 ) فشارخون سردردهاي عصبی ناراحتیهاي گوارشی و غیره شود و نیز اعتماد به نفس و عزت نفس را در افراد افزایش میدهد. همچنین حمایت اجتماعی تا ثیرات سوء ناشی از بیماريهاي مزمن را کاهش داده و به بیماران کمک مینماید تا بهتر با بیماري خود سازگاري یابند (11). پژوهشها نشان دادهاند افرادي که داراي حمایت اجتماعی بالا و کشمکشهاي میانفردي کمتري هستند در رویارویی با رخدادهاي فشارزاي زندگی بیشتر ایستادگی میکنند و نشانههاي کمتري از افسردگی یا آشفتگی روانی را نشان میدهند.(13) بعضی از مدلهاي حمایت اجتماعی مانند مدل تا ثیر مستقیم و مدل تا ثیر غیر مستقیم بر تا ثیر حمایت اجتماعی بر سلامتی تا کید دارند. در مدل تا ثیر مستقیم عقیده بر اینست که حمایت اجتماعی صرف میتواند براي سلامتی مفید باشد و در مدل تا ثیر غیر مستقیم حمایت اجتماعی را مانند ضربهگیر میداند که میتواند از فرد در حمایت کند برابر فشارها.(14) به طور کلی حمایت اجتماعی فعالیتهاي منتهی به اهداف شخصی را تشویق میکند (15). بر اساس نتایج مطالعه چراغی و همکاران (12) بین حمایت اجتماعی درك شده و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلبی ارتباط معناداري دیده شد. همچنین یافتههاي مطالعه حیدرزاده و همکاران (11) رابطه مثبت بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی را در بیماران سکته مغزي نشان داد. هر چند به نظر میرسد تحقیقاتی راجع به حمایت اجتماعی وجود داشته باشد ولی بر اساس دانش ما تاکنون پژوهشی در مورد تا ثیر حمایت اجتماعی بر رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت I Newman II Struck III Wright IV Rice Iranian Journal of War and Public Health Vol.21, 2013
س 9 3 بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام سال 92-91 جانبازان شیمیایی در کشور انجام نشده است. بنابراین با توجه به ضرورت در نظر گرفتن تا ثیرگذاري مقوله حمایت اجتماعی درك شده در رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت جانبازان و نیز با توجه به اهمیت ارتقاء سلامت این عزیزان پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده و رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام انجام گردید. روش تحقیق پژوهش حاضر مطالعهاي توصیفی- تحلیلی از نوع V مقطعی است که جامعه هدف این مطالعه جانبازان شیمیایی سطح متوسط و شدید تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام (بر اساس تقسیمبندي بنیاد مربوطه ( بودند. به دلیل تعداد محدود جامعه تحت مطالعه از تمامی جانبازان شیمیایی ساکن استان در زمان انجام مطالعه بصورت تمام شماري جمعآوري اطلاعات صورت پذیرفت. به این ترتیب که ابتدا با مراجعه به بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام و اراي ه معرفینامه دانشگاه به آن بنیاد مراحل اداري طی شده و اجازه انجام پژوهش گرفته شد. جانبازان شیمیایی تحت پوشش (276 سپس لیست کامل نفر ( و اطلاعاتی شامل نام و نام خانوادگی درصد جانبازي و شماره تماس آنها از بنیاد شهید و امور ایثارگران هر یک از شهرستانها دریافت گردید. معیار ورود در این مطالعه داشتن درصد جانبازي با سطح متوسط و یا شدید و نیز توان جسمی کافی جهت پاسخگویی به سو الات و معیار خروج نیز عدم همکاري فرد و نداشتن سکونت داي م در استان ایلام بود. در شروع مطالعه جهت بررسی مقدماتی ابزارها تعداد 50 نفر از جانبازان وارد مطالعه شده و از آنان درخواست گردید تا در مورد صراحت و سادگی سو الات پرسشنامه نظر دهند. بر اساس نظر جانبازان اصلاحی در پرسشنامه ها انجام نشد همچنین در این مطالعه جهت تعیین پایایی پرسشنامهها در مرحله پیشآزمون از ضریب آلفاي کرونباخ استفاده گردید. در نهایت بعد از تاي ید صراحت پرسشنامه و تعیین پایایی ابزارها کلیه جانبازان به صورت تمام شماري وارد مطالعه شدند. ابزار گردآوري اطلاعات در این مطالعه حاوي سه بخش شامل: اطلاعات دموگرافیک جانباز (سن درصد جانبازي نوع جانبازي وضعیت رزمندگی شغل وضعیت تا هل و نوع خانواده یا سکونت) نسخه ترجمه شده مقیاس سبک زندگی ارتقاء VI دهنده سلامت دو اجتماعی درك شده چند ب عدي بود. حمایت مقیاس و پرسشنامه سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت جهت بررسی رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامتی استفاده شد. این ابزار توسط والکر سچریست و پندر اراي ه گردیده است. این پرسشنامه شامل 52 سو ال با مقیاس لیکرت 4 سطحی از هرگز (1 نمره) تا همیشه (4 نمره ( بود. این پرسشنامه رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت را در 6 بعد مسي ولیتپذیري سلامتی (9 سو ال) فعالیت جسمانی رشد معنوي سو ال) تغذیه (8 9) ) مدیریت استرس و ال) روابط بینفردي 8) سو ال) ( 9 سو ال) سو ال ( اندازهگیري میکند. و نمرات بالاتر نشان دهنده وضعیت مطلوبتر رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان میباشد. والکر و همکاران شاخص آلفاي کرونباخ را براي این مقیاس 0.94 گزارش کردهاند (16). در بررسی مقدماتی ابزارها در این مطالعه آلفاي کرونباخ ابزار 0.92 محاسبه گردید. مقدار این شاخص در زیر مقیاسهاي ابزار از 0.82 براي ب عد رشد معنوي تا 0.67 براي ب عد تغذیه متغیر بود. VII مقیاس حمایت اجتماعی درك شده چند ب عدي VIII توسط زیمت و همکاران تهیه شده وسه زیر مقیاس دوستان و افراد مهم را توسط 12 سو ال با مقیاس لیکرت 7 سطحی مورد سنجش قرار میدهد. این مقیاس از همسانی درونی مطلوبی برخوردار است. ضریب آلفاي کرونباخ این ابزار 0.91 بوده و از اعتبار عاملی و همزمان مطلوبی برخوردار است (17). در بررسی مقدماتی ابزارها در 0.89 محاسبه گردید. این مطالعه ضریب آلفاي کرونباخ جمعآوري داده ها با مراجعه به درب منازل صورت گرفت و قبل از مراجعه به منزل با جانبازان تماس تلفنی گرفته میشد و ضمن توضیح علت تماس اهداف پژوهش نیز براي ایشان توضیح داده میشد و جهت رعایت VI HealthPromotion Lifestyle Profile II VII Multidimensional scale of Perceived social support VIII Zimet V Cross-sectional مجلهي علمی- پژوهشی طب جانباز سال ششم شماره بیست و یکم (پاییز 1392)
رقیه چناري و همکاران 4 ملاحظات اخلاقی با کسب اجازه از فرد آدرس منزل (یا با تمایل خود جانباز آدرس محل کار وي ( پرسیده شده و زمان مراجعه جهت تکمیل پرسشنامه نیز مشخص میگردید. سپس با مراجعه به درب منزل فرد ابتدا در مورد سطح سواد فرد سو ال میشد و در صورتیکه فرد قادر به خواندن سو الات بوده و نیز مشکل بینایی نداشت پرسشنامه جهت پاسخگویی در اختیار خود فرد قرار داده میشد و اگر فرد به تنهایی قادر به پاسخگویی نبود پژوهشگر سو الات را براي وي خوانده و از جانباز خواسته میشد که پاسخ صحیح را انتخاب کند. لازم به ذکر است که جهت رعایت ملاحظات اخلاقی در کلیه مراحل انجام مطالعه اطلاعات شخصی جانبازان (اعم از اسم آدرس درصد جانبازي و...) به صورت محرمانه فقط در اختیار پژوهشگر بود. پس از جمعآوري و ورود اطلاعات درنرمافزار SPSS ویرایش 20 تجزیه و تحلیل دادهها توسط ضریب همبستگی اسپیرمن و رگرسیون خطی در سطح معنیداري کمتر از 0.05 انجام گردید. نتایج از کل 276 جانباز مورد بررسی (بر اساس لیست دریافت شده از بنیاد) 37 نفر از مطالعه خارج شدند که به تفکیک علت خروج به شرح زیر بود: 3 نفر به علت وضعیت نامناسب جسمانی قادر به پاسخگویی نبودند تعداد 6 نفر فوت شده بودند 2 نفر پرسشنامه را به طور ناقص تکمیل نمودند 13 نفر به خارج از استان مهاجرت کرده بودند و 13 نفر نیز تمایل به همکاري نداشتند. بنابراین در نهایت تحلیل بر روي 239 نفر جانباز شیمیایی انجام گرفت (میزان پاسخگویی %86.6). از نظر مشخصات دموگرافیک کلیه جانبازان مورد بررسی مرد بودند و میانگین سنی آنها 51.17 سال با انحراف معیار 8.87 بود. از نظر وضعیت تا هل 237 نفر (%99.2) متا هل و تنها 1 نفر (%0.4) مجرد و 1 نفر (%0.4) همسر مرده بودند. اکثر جانبازان (233 نفر معادل %) 97.5 با همسر و فرزندان خود زندگی کرده 4 نفر (%1.7) فقط با همسر و 2 نفر (%0.8) تنها زندگی میکردند. لذا به دلیل توزیع نامتناسب افراد از لحاظ وضعیت تا هل و نوع خانواده (سکونت) در این پژوهش بررسی بر اساس این دو عامل انجام نشد. سایر مشخصات دموگرافیک شرکت کنندگان در جدول شماره 1 آورده شده است. جدول شماره : 1 توزیع فراوانی مشخصات دموگرافیک سن (بر حسب سال) درصد جانبازي نوع جانبازي وضعیت رزمندگی شغل جانبازان تحت مطالعه نام متغیر تعداد درصد 25.1 50.2 60 120 45 45-55 55 بدون پاسخ 21.8 2.9 52.3 27.6 9.6 52 7 125 66 23 %25 %30 %35 %40 بدون پاسخ شیمیایی شیمیایی فیزیکی شیمیایی عصبی شیمیایی فیزیکی عصبی بدون پاسخ بسیجی نظامی سرباز سایر بدون پاسخ کشاورز کارمند آزاد مستمريبگیر بدون پاسخ 9.2 1.3 43.9 13.4 37.7 4.6 0.4 44.4 18.4 32.6 2.9 1.7 5.4 35.1 13.0 34.7 11.8 22 3 105 32 90 11 1 106 44 78 7 4 13 84 31 83 28 میانگین و انحراف معیار نمره کل رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت و زیر مقیاسهاي مربوط به آن و نیز نمره کل حمایت اجتماعی درك شده و زیرمقیاسهاي آن در جدول شماره 2 آورده شدهاند که در رفتار ارتقاء دهنده بیشترین نمره مربوط به زیر مقیاس رشد معنوي و کمترین نمره مربوط به فعالیت فیزیکی بود و در حمایت اجتماعی درك شده بیشترین نمره مربوط به زیر مقیاس خانواده و کمترین نمره مربوط به زیر مقیاس دوستان بود. Iranian Journal of War and Public Health Vol.21, 2013
5 بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام سال 92-91 جدول شماره 2: شاخص هاي توصیفی رفتار ارتقاء دهنده سلامت و حمایت اجتماعی درك شده و ابعاد آنها در جانبازان شیمیایی در آزمون همبستگی اسپیرمن بین تمامی زیر مقیاسهاي حمایت اجتماعی با رفتار ارتقاء دهنده سلامت و زیر مقیاسهاي آن ارتباط معنیدار بود اما همبستگی بین زیر مقیاس (0.063=p) و افراد مهم (0.212=p) با فعالیت بدنی معنادار نبود. از بین حمایت افراد مهم متغیر رفتار ارتقاء دهنده سلامت مسي ولیت پذیري سلامتی فعالیت فیزیکی تغذیه مدیریت استرس روابط بین فردي رشد معنوي حمایت اجتماعی درك شده میانگین± انحراف معیار 2.49 ±0.42 دامنه 1.42-3.50 زیر مقیاسهاي حمایت اجتماعی بالاترین همبستگی را با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت داشته و کمترین همبستگی را نشان داد (جدول شماره 3). آلفاي کرونباخ 0.92 0.81 0.79 0.67 0.82 0.76 0.69 0.89 0.87 0.89 0.81 1.22-4.00 1.00-3.62 1.33-3.67 1.00-3.88 1.33-4.00 1.33-4.00 1.33-7.00 1.00-7.00 1.00-7.00 1.00-7.00 2.51 ±0.61 1.92 ±0.59 2.58 ±0.48 2.45 ±0.50 2.76 ±0.55 2.81 ±0.62 5.53 ±1.02 6.20 ±0.96 4.71 ±1.56 5.68 ±1.28 جدول شماره : 3 ضرایب همبستگی بین زیر مقیاس هاي حمایت اجتماعی با رفتار ارتقاء دهنده سلامت و ابعاد آن حمایت دوستان حمایت خانواده رفتار ارتقاء دهنده رشد معنوي روابط بین فردي مدیریت استرس تغذیه فعالیت بدنی مسي ولیت پذیري سلامتی 0.330 1 متغیرها 1 مسي ولیت پذیري سلامتی 0.425 0.417 0.466 0.272 0.625 0.432 1 0.505 0.358 0.471 0.673 0.208 0.120 0.296 0.266 0.297 0.081 0.433 1 0.453 0.436 0.691 0.166 0.247 0.216 0.564 1 0.626 0.747 0.315 0.329 0.294 0.593 1 0.753 0.428 0.439 0.406 0.775 1 0.396 0.257 0.282 0.379 1 0.391 0.367 0.387 1 0.600 0.451 1 فعالیت بدنی تغذیه مدیریت استرس روابط بین فردي رشد معنوي رفتار ارتقاء دهنده مجلهي علمی- پژوهشی طب جانباز سال ششم شماره بیست و یکم (پاییز 1392)
رقیه چناري و همکاران 6 جهت تعیین پیشگوییکنندهترین بعد از ابعاد سهگانه حمایت اجتماعی در انجام رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت ابتدا زیرمقیاسهاي حمایت اجتماعی به عنوان متغیرهاي مستقل وارد مدل رگرسیونی شدند. خطی از میان زیرمقیاسهاي در مدل رگرسیون وارد شده در مدل تنها زیرمقیاس (0.000=p) داراي اثر مستقیم بر رفتار ارتقاء دهنده سلامت بوده و این بعد %43.8 تغییرات رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت را تبیین میکرد = 2 ( R بطوریکه با افزایش یک واحد در ب عد %43.8) رفتارارتقاء دهنده سلامت افزایش نشان میداد. واحد 3.35 سپس جهت تعیین پیشگوییکنندهترین بعد حمایت اجتماعی در انجام ابعاد ششگانه رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت زیرمقیاسهاي حمایت اجتماعی درك شده به عنوان متغیرهاي مستقل بطور جداگانه با هر کدام از ابعاد رفتار ارتقاء دهنده در مدلهاي رگرسیونی وارد شدند که هر شش مدل رگرسیونی معنادار بودند. در جدول شماره 4 ضرایب رگرسیونی هر یک از شش مدل مربوط به ابعاد رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت به همراه ضریب تبیین هر مدل آورده شده است. جدول شماره 4 : برآورد ضرایب رگرسیونی مربوط به اثرات مستقیم انواع حمایت اجتماعی بر ابعاد رفتار ارتقاء سلامت متغیر وابسته (ابعاد رفتار ارتقاء دهنده) مسي ولیت پذیري سلامتی فعالیت فیزیکی تغذیه مدیریت استرس روابط بین فردي رشد معنوي متغیر مستقل (ابعاد حمایت اجتماعی درك شده) R 2 P.value 0.238 β -0.101 % 9.1 0.009 0.183 0.005 0.435 0.242 0.067 % 7.7 0.000 0.264 0.621 0.684-0.043 0.035 % 6.8 0.007 0.192 0.335 0.136 0.084 0.125 % 12.1 0.006 0.189 0.180 0.012 0.113 0.195 % 26.3 0.000 0.273 0.034 0.002 0.164 0.256 % 13.1 0.053 0.132 0.630 0.040 Iranian Journal of War and Public Health Vol.21, 2013
7 بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام سال 92-91 از بین ابعاد ششگانه رفتار ارتقاء سلامت بیشترین تبیینکنندگی مربوط به بعد روابط بینفردي بود. به این ترتیب که در این مدل هر سه بعد حمایت داراي اثر مستقیم بر روابط بینفردي بوده و تبیینکننده %26.3 تغییرات روابط بینفردي بودند. یعنی با افزایش یک واحد در زیرمقیاس دوستان و افراد مهم روابط بینفردي به ترتیب به میزان 0.273 0.195 و 0.164 واحد افزایش مییافت. بحث با توجه به معنیداري رابطه بین زیرمقیاسهاي حمایت اجتماعی و رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی و همچنین قدرت تبیینکنندگی این عامل میتوان نتیجه گرفت که حمایت اجتماعی تعیین کننده مناسبی براي انجام رفتارهاي ارتقاء جانبازان شیمیایی است. (18) دهنده سلامت در IX این یافته با نتایج مطالعه تانگ جهت بررسی رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در مراقبین خانگی از بیماران مبتلا به سکته قلبی مطالعه چراغی و همکاران (12 ( جهت بررسی ارتباط حمایت اجتماعی درك شده و کیفیت زندگی در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و مطالعه حسینی و همکاران سالمندان همخوانی دارد. همکاران 19) ( در (9) همچنین در مطالعه طل و جهت بررسی ارتباط انواع منابع حمایت اجتماعی با شاخص استاندارد کنترل دیابت در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو حمایت درك شده از طرف خانواده و دوستان با کنترل قند خون در دیابتیها ارتباط معناداري داشت. 2001 سال X همچنین در مطالعه مالاتوم (20 ( در درك افراد از توانایی انجام رفتارهاي خود مراقبتی ارتقاء دهنده سلامت در سالمندان تایلندي بطور مستقیم و غیر مستقیم تحت تا ثیر و دوستان قرار میگرفت که با یافتههاي مطالعه اخیر که عامل تعیین کننده رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت بود همخوانی دارد. XI اسپیرات اما در مطالعه (21 ( که بر روي زنان باردار کم درآمد آمریکایی مکزیکی تبار انجام شده بود حمایت اجتماعی پیشگویی کننده معنادار رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت نبود که این تناقض میتواند به این علت باشد که در زنان باردار میزان و نحوه حمایت نسبت به بیماریهاي مزمن (که در دراز مدت ادامه دارد) کاملا متفاوت میباشد. در مطالعه اخیر بر فعالیت فیزیکی اثر XII مستقیم داشت که با نتایج مطالعه مگ لیون (22) در 2009 سال همخوانی دارد. در مطالعه وي که جهت بررسی عوامل موثر بر فعالیت فیزیکی در دانشجویان کم درآمد کالج انجام شد مشخص گردید که حمایت اجتماعی با اثر مستقیم خود پیشگویی کننده معنادار فعالیت فیزیکی در گروه تحت مطالعه بود. اما در مطالعه XIII چن (7 ( در سال 2006 در زنان پس از زایمان تایوانی حمایت اجتماعی پیشگویی کننده معنادار XIV زیرمقیاس فعالیت فیزیکی نبود. در مطالعه ما و همکاران (23) نیز حمایت درك شده از جانب خانواده و دوستان در انجام رفتار فعالیت بدنی بزرگسالان با مشکل اضطرابی تا ثیرگذار نبود. این تفاوت میتواند به این علت باشد که معمولا رفتار فعالیت بدنی در زنان باردار و اطرافیانشان مقبولیت چندانی نداشته لذا حمایت چندانی را دریافت نمیکنند ثانیا افراد با مشکلات اضطرابی به دلیل مشکلات متعدد جسمی و روانی حتی با دریافت حمایت توانایی انجام این رفتار را در خود احساس نکرده لذا حمایت اجتماعی تعیین کننده رفتار فعالیت بدنی نخواهد بود. در جانبازان شیمیایی نیز تنها حمایت دوستان در انجام این رفتار تا ثیرگذار بود و بر اساس ضرایب رگرسیونی این تا ثیر بسیار جزیی بوده است لذا در ارتقاء این رفتار علاوه بر عوامل دیگري را نیز باید لحاظ نمود. در این مطالعه اثر مستقیم و مثبتی بر مدیریت استرس نشان داد. XV مارتز و همکاران (24) در سال 2010 مطالعهاي بر روي 3016 جانباز ویتنامی با هدف بررسی اثر حمایت اجتماعی و فاکتورهاي واسطهاي بر ناتوانی و اختلال استرس پس از سانحه انجام داد و در تحلیل نتایج مشخص شد که حمایت اجتماعی به طور XII Maglione XIII Chen XIV Ma XV Martz IX Tang X Malathum XI Esperat مجلهي علمی- پژوهشی طب جانباز سال ششم شماره بیست و یکم (پاییز 1392)
رقیه چناري و همکاران 8 معناداري پیشگویی کننده است. PTSD همچنین در مطالعه عبداالله زاده رافی و همکاران (14) با هدف تعیین رابطه حمایت اجتماعی با افسردگی و اضطراب سه ماهه سوم بارداري مشخص شد که حمایت اجتماعی با افسردگی و اضطراب رابطه منفی معناداري دارد اما تا ثیر معناداري در کاهش افسردگی و اضطراب سه ماهه سوم بارداري نداشت. در مطالعه ملکی پیر بازاري و همکاران (25) نیز حمایت اجتماعی از جانب دوستان به طور مستقیم و به طور غیر مستقیم بر علایم افسردگی دانشجویان اثرگذار بود که با نتایج مطالعه کنونی همخوانی دارد. بنابراین حمایت دوستان به علت داشتن تجارب و ویژگیهاي مشترك منبع حمایتی بسیار مهمی براي کاهش استرس در جانبازان میتواند باشد. در مطالعه کنونی تمامی زیر مقیاسهاي حمایت اجتماعی بر روابط بینفردي تا ثیرگذار بود که این امر منطقی به نظر میرسد زیرا که درك فرد از حمایت اجتماعی وابستگی تنگاتنگی با روابط بینفردي دارد. در این مطالعه بر عملکرد تغذیهاي جانبازان تا ثیرگذار بود. در مطالعه حیدري و همکاران (26) با هدف بررسی ارتباط و کنترل قند خون در سالمندان مبتلا به دیابت نوع دو نیز بیشترین میزان حمایت دریافتی از جانب خانواده مربوط به سالمندانی بودکه هر دو نوع درمان خوراکی و تزریقی را دریافت میکردند و کمترین میزان حمایت مربوط به افرادي بود که فقط انسولین تزریق میکردند لذا میتوان گفت که در بیماران دیابتی در تبعیت از الگوي تغذیهاي سالم مهم میباشد. در این مطالعه حمایت دوستان در الگوي تغذیهاي جانبازان تا ثیرگذار بود که این میتواند به دلیل اعتماد جانبازان به تجربیات تغذیهاي دوستان بیماریشان باشد. (دیگرجانبازان ( در بهبود علاي م و مشکلات در مطالعه حاضر و افراد مهم در مسي ولیت پذیري سلامت جانبازان تا ثیرگذار بود. مطالعه رضاي ی و کربندي در (27 ( با هدف تعیین ارتباط حمایت اجتماعی با سطح متابعت از رژیمهاي درمانی توصیه شده در بیماران دیابتی نوع دو نیز ارتباط بین حمایت اجتماعی با متابعت از درمان از نظر آماري معنادار بود اما در زمینههایی که متابعت از رژیم جدي و حیاتی تلقی میشد با حمایت اجتماعی رابطهاي به دست نیامد زیرا در این موارد حتی بدون دریافت حمایت نیز فرد به ناچار از رژیم درمانیاش پیروي میکرد. در مطالعه اخیر نیز از آنجاییکه اکثر جانبازان سطح جانبازي متوسطی داشتند بنابراین بیماري و مشکلات بسیار جدي را تجربه نمیکردند لذا حمایت اطرافیان در ارتقاء مسي ولیت پذیري سلامت آنان تا ثیرگذار بود. در مطالعه کنونی بر رشد معنوي تا ثیرگذار بود. در مطالعه محبوبی و همکاران 28) ( نیز بین سلامت معنوي و اضطراب اجتماعی جانبازان رابطه معکوسی وجود داشت و از طرفی اضطراب اجتماعی بالا با احساس حمایت و پذیرش کمتر در رابطه بود به عبارتی بین سلامت معنوي و حمایت اجتماعی ارتباط مثبتی وجود داشت که با نتایج مطالعه کنونی همخوانی دارد. از محدودیتهاي مطالعه حاضر میتوان به ناتوانی تعدادي از جانبازان در تکمیل پرسشنامه اشاره نمود که به دلیل وضعیت نامناسب جسمانی و تنفسیشان تکمیل پرسشنامهها با کمک پژوهشگر انجام گردید که علاوه بر وقتگیر بودن ممکن است در نحوه پاسخگویی تا ثیر گذاشته باشد. کلیه پرسشنامهها نیز به صورت خودگزارشی تکمیل شد که مشکلات مربوط به خود را به همراه دارد. همچنین از آنجاي یکه جمعآوري دادهها به صورت تمام شماري بود افراد تحت مطالعه از لحاظ محل سکونت داراي پراکندگی مکانی بودند که براي مسافتهاي دور خصوصا در مناطق روستایی صعب العبور تکمیل هر پرسشنامه براي هر فرد بسیار وقتگیر بود. نتیجهگیري نتایج این پژوهش ارتباط بین حمایت اجتماعی ادراك شده (خصوصا ) و رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت را تا یید مینماید. لذا با تکیه بر این نتایج و نیز اهمیت مو لفه حمایت اجتماعی به مسي ولین محترم بهداشتی و بویژه بنیاد جانبازان و امور ایثارگران پیشنهاد میگردد که در برنامهریزيهاي خود به بهبود حمایت اجتماعی جانبازان و نیز خانوادههاي ایشان توجه نموده و از دوستان و همسنگرهاي ایشان که وضعیت مطلوبی در زمینه رفتارهاي ارتقاء دهنده دارند و شرایط مشترکی را Iranian Journal of War and Public Health Vol.21, 2013
9 بررسی رابطه حمایت اجتماعی درك شده با رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی استان ایلام سال 92-91 با هم تجربه کردهاند جهت بهبود جنبههایی از این رفتارها از جمله مدیریت استرس و فعالیت بدنی استفاده نموده و در برگزاري کلاسهاي آموزشی و مشاورهاي جهت ارتقاء این رفتارها از منابع حمایتی دوستان یاري طلبند تا از این طریق به هدف نهایی خود که ارتقاء سلامت این عزیزان است دست یابند. تقدیر و تشکر این مطالعه حاصل پایاننامه کارشناسی ارشد مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر است. بدینوسیله نویسندگان این مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از آن معاونت و نیز از معاونت پژوهشی بنیاد جانبازان استان ایلام وکلیه جانبازانی که با وجود مشکلات متعدد ما را در انجام این مطالعه یاري دادند بعمل میآورند. منابع 1-Ahmadi K, Reshadatjoo M, Karami G. Evaluation of PTSD in Sardasht survivors of chemical warfare. Urmia Med J. 2010;21(1):1-9. 2-Safavi M Mahmoudi M Akbarnatajbisheh K. Assessment of relationship quality of life and coping skills in spouses of chemical devotees with pulmonary complications due to sulfur mustard in Tehran in 2006. Daneshvar. 2010;17(87):1-11. 3- AhmadiKh, Reshadatjoo M, KaramiGh R, Anisi J. Evaluation of secondary post traumatic stress disorder in chemical warfare victims' children. Mil Med. 2010;12(3):153-159. 4- mehdizadeh S, abbasi S, moqaddam M, kiyani M. Mental health in chemical warfare victims with Bronchiolitis Obliterans. IJWPH. 2012;4(1):53-58. 5-Najafy M, Mohammadyfar M, Dabiri S, Erfani N, Kamary A. The Comparison of the quality of life of the war veterans families with/without Post traumatic Stress Disorder. IJWPH. 2011;3(3):27-35. 6- Ghodusi M, Heidari M, SharifiNeyestanak N, Shahbazi S. Correlation of perceived social support and some of the demographic factors in patients with Multiple Sclerosis. JHPM. 2013;2(1):24-31. 7-Chen Ch-M, KuoSh-F, Chou Yu-H, Chen Hs- Ch. Postpartum Taiwanese women: their postpartum depression, social support and healthpromoting lifestyle profiles. J CLIN NURS. 2006;1550-1560. 8- Wu Ch Y, Prosser R, Taylor J. Association of depressive symptoms and social support on blood pressure among urban African American women and girls. J Am Acad Nurs Pract. 2010;22:694 704. 9- Tol A, Majlessi F, RahimiForoshani A, Shojaeezadeh D, Mohebbi B. The Relation between Perceived Social Support and Related Factors with Glycemic Control among Type 2 Diabetic Patients. HSR. 2012;8(4):695-705. 10- Shakerinia. Effect of Social Assists and Hopefulness in Elderly Health Status with Chronic Pain. Salmand. 2012;7(24):8-16. 11- Heidarzadeh M, Ghahremanian A, Hagigat A. Relationship between Quality of Life and Social Support in Stroke Patient. IJN. 2009;22(59):23-32. 12- Cheraghi MA, DavariDolatabadi E, Salavati M, Moghimbeigi A. Association between Perceived Social Support and Quality of Life in Patients with Heart Failure. IJN. 2012;25(75):21-31. 13- Ebrahimi A, Bolhari J, Zolfaghari F. Stress Coping Strategies and Social Support in Depressive Veterans with Spinal Cord Injury. IJPCP. 2002;8(2):40-48.. 14- Abdollahzade Rafi M, HassanzadehAvval M, AhmadiSh, Taheri M, Hosseini MA. Relationship between social support with depression and anxiety during third trimester pregnancy.ijnr.2012;7(26):1-10. 15- Hosseini S, Rezaee A, keykhosravi z. A Comparison of Old Men and Women s Social Support, Life Satisfaction, Happiness and Depression. J Soc Women. 2011;2(4):143-61. 16- Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ. The Health Promotion Lifestyle Profile: Development مجلهي علمی- پژوهشی طب جانباز سال ششم شماره بیست و یکم (پاییز 1392)
رقیه چناري و همکاران 10 and psychometric characteristics. Nurs Res. 1987;36(2):76-81. 17- Fischer J, Concoran K. Measures for clinical practice and research: a source book, Oxford university press. 2006:46-59. 18- Tang Y.Y, Chen S.P. Health promotion behaviors in Chinese family caregivers of patients with stroke. Health Promot INT. 2002;17(4):329-39. 19- Hosseini M, DakhtehHarooni M,Yaghmaei F, AlaviMajd H. Correlation of social support and health in an elderly population in Iran. Journal of Nursing & Midwifery, Shahid Beheshti U Med Sci Health Serv. 2012;21(73):25-30. 20- Malathum P. A model of factors contributing to perceived abilities for health promoting self-care of community-dwelling Thai older adults. Thesis for the Degree of Doctor of Philosophy (PhD).The University of Texas at Austin. 2001. 21- Esperat CH, Feng Du. Zhang Y, Owen D. Health behaviors of low income pregnant minority women. Western J Nurs Res. 2007;29(3):284-300. 22-Maglione J. L, Hayman L. L. Correlates of physical activity in low income college students. Res Nurs Health.2009;32:634-46. 23- Ma W Lane H Laffrey S. A model testing factors that influence physical activity for Taiwanese adults with anxiety.res Nurs Health. 2008;31:476 489. 24- Martz E, Bodner T, Livneh H. Social support and coping as moderators of perceived disability and posttraumatic stress levels among Vietnam Theater veterans. Health & Place. 2010;2(4):332-41. 25- MalekiPirbazari M, Nouri R, SaramiGh. Social support and depression symptoms: The mediating role of self-efficacy. Contemp Psychol. 2011;6(2):25-34. 26- HeidariSh, NooriTajer M, Hoseini F, Inanlo M, Golgiri F, Shirazi. Geriatric Family Support and Diabetic Type-2 Glycemic Control. Salmand. 2008;3(8):573-80. 27- RezaiyKargar F, Karbandi S. Social Support And Diet Compliance In Type II Diabetic Patients. IJN. 2004; 17(37):12-16. 28- Mahbobi M, Etemadi M, Khorasani E, Ghiasi M. The Relationship between Spiritual Health and Social Anxiety in Chemical Veterans. Mil Med. 2012;14(3):186-191. Iranian Journal of War and Public Health Vol.21, 2013